Η θέση της γυναίκας στην Κοινωνική ασφάλιση

            Η Ελλάδα είναι μεταξύ των προηγμένων χωρών που έχουν λάβει μέτρα για την εξάλειψη των δυσμενών διακρίσεων σε βάρος των γυναικών πριν από  πολλά άλλα Κράτη. Αυτό ακριβώς αποτυπώνεται και στη νομοθεσία που διέπει τους ασφαλιστικούς φορείς, από την οποία προκύπτει μια ιδιαίτερη θέση για τη γυναίκα στο χώρο της Κοινωνικής Ασφάλισης. Σε πολλά θέματα -  όπως υπαγωγή στην ασφάλιση, οι εισφορές, τα προστατευόμενα πρόσωπα -  έχει την ίδια μεταχείριση με τους άνδρες. Σε πολλά άλλα - όπως τα όρια ηλικίας, ο συντάξιμος χρόνος, οι δικαιούχοι παροχών, η έκταση παροχών - υπερτερεί των ανδρών. Και βέβαια σε καμιά περίπτωση δεν μειονεκτεί.

Ιδιαίτερη μεταχείριση των γυναικών γίνεται, τόσο από το ΙΚΑ όσο και τους άλλους ασφαλιστικούς φορείς μισθωτών, που συνήθως προβλέπουν όριο ηλικίας για συνταξιοδότηση των γυναικών κατά 5 χρόνια μικρότερο από το προβλεπόμενο για τους άνδρες. Βέβαια η διαφορά αυτή δεν παρατηρείται μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλα Ευρωπαϊκά Κράτη (Ιταλία, Αυστρία, Αγγλία).

            Στο Δημόσιο το άρθρο 1 του συνταξιοδοτικού Κώδικα ενώ ορίζει ότι ο τακτικός δημόσιος υπάλληλος δικαιούται σύνταξη εάν έχει 25ετή υπηρεσία, κατ΄ εξαίρεση για τις γυναίκες προβλέπει ότι εάν είναι έγγαμες ή χήρες ή διαζευγμένες με ανήλικα παιδιά δικαιούνται σύνταξη με 15ετή μόνο υπηρεσία. Ανάλογες διατάξεις καλύπτουν κατά το μεγαλύτερο ποσοστό τους και τις γυναίκες που εργάζονται στον ευρύτερο Δημόσιο Τομέα (τους Οργανισμούς Κοινής Ωφέλειας κλπ).

            Οι ασφαλιστικοί φορείς των ανεξάρτητων Επαγγελματιών (ΤΕΒΕ, ΤΑΕ κ.λπ.) κατά το πλείστον έχουν ενιαίες προϋποθέσεις συνταξιοδότησης για άνδρες και γυναίκες.

Στο ΙΚΑ η ασφαλισμένη μητέρα με ανήλικα παιδιά δικαιούται σύνταξη αν έχει συμπληρώσει το 55^ο έτος και κάπως αυξημένο αριθμό ημερομισθίων (5.500 αντί 4.500).

            Σύμφωνα με την ισχύουσα έως το 1998 νομοθεσία για το ΙΚΑ και τους άλλους ασφαλιστικούς οργανισμούς αρμοδιότητας Υπουργείου Εργασίας & Κοινωνικών Ασφαλίσεων, η χήρα θανόντος ασφαλισμένου δικαιούνταν σύνταξη αν αυτός είχε πραγματοποιήσει 1.500 ημερομίσθια, χωρίς να απαιτούνται άλλες προϋποθέσεις. Δικαίωμα σύνταξης χωρίς άλλες προϋποθέσεις είχε - και εξακολουθεί να έχει - η χήρα δημοσίου υπαλλήλου που συμπλήρωσε 5ετή τουλάχιστον υπηρεσία. Αντιθέτως, για τη συνταξιοδότηση του επιζώντος συζύγου έχουν τεθεί συγκεκριμένες προϋποθέσεις, όπως η απορία και η ανικανότητα για την άσκηση οποιουδήποτε επαγγέλματος. Από το 1999 (με το ν.2676) υπήρξε αναθεώρηση του καθεστώτος συνταξιοδότησης τόσο για τη χήρα, όσο και για το χήρο, των ασφαλισμένων στους φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης αρμοδιότητας Υπουργείου Εργασίας & Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Η επ' αόριστον συνταξιοδότησή τους εξαρτήθηκε από την ηλικία ενώ, παράλληλα, τέθηκαν και περιορισμοί εισοδήματος. Έτσι η θέση της γυναίκας κατέστη, σε σχέση με το προγενέστερο δίκαιο, δυσμενέστερη. Διευκρινίζεται, πάντως, ότι στο Δημόσιο δεν έχει γίνει καμιά ανάλογη νομοθετική ρύθμιση.

            Σε ό,τι αφορά τα παιδιά θανόντος γονέα ασφαλισμένου ή συνταξιούχου του ΙΚΑ, ανεξαρτήτως φύλου, συνταξιοδοτούνται μέχρι το 18^ο έτος της ηλικίας τους. Στον ιδιωτικό τομέα, δηλαδή, δεν προβλέπεται καμιά ιδιαίτερη πρόνοια υπέρ των γυναικών. Αντιθέτως, οι θυγατέρες ασφαλισμένων στο δημόσιο τομέα απολάμβαναν - και εξακολουθούν να απολαμβάνουν - ευνοϊκότερης αντιμετώπισης σε σχέση με τα αγόρια. Συγκεκριμένα, το άρθρο 5 του συνταξιοδοτικού κώδικα προβλέπει την παροχή σύνταξης λόγω θανάτου του γονέα απεριόριστα στα κορίτσια εάν είναι άγαμα, ενώ για τα αγόρια σταματά στο 18^ο έτος της ηλικίας τους. Αργότερα τέθηκαν εισοδηματικά κριτήρια για την καταβολή ολόκληρης ή μειωμένης, μέχρι και το μισό, της σύνταξης στις θυγατέρες. Ακόμη για τις θυγατέρες που παντρεύτηκαν και χώρισαν προβλέπεται συνταξιοδότηση από το Δημόσιο με ορισμένες προϋποθέσεις που τέθηκαν με το ν. 1654/88 ο οποίος αντικατέστησε το άρθρο 1 του Ν.Δ. 666/70.

            Όπου από τη νομοθεσία των Φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης προβλέπεται προστασία των γονέων σε περίπτωση θανάτου τέκνου είναι ίση ανεξαρτήτως φύλου του γονέα, πατέρα ή μητέρας (ΙΚΑ). Υπάρχουν όμως και ορισμένες περιπτώσεις που γίνεται διάκριση υπέρ της μητέρας όπως π.χ. στο Δημόσιο και το Ταμείο Νομικών.

            Οι περισσότερες νομοθεσίες των Φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης Ιδιωτικού Τομέα μεταξύ των οποίων και του ΙΚΑ δεν προβλέπουν συνταξιοδότηση γυναικών αδελφών του ασφαλισμένου ή συνταξιούχου. ’λλοι όμως φορείς του Δημόσιου Τομέα προβλέπουν προστασία και αυτών όπως π.χ. το Δημόσιο και το Ταμείο Νομικών από τις Διατάξεις των οποίων προβλέπεται δικαίωμα συνταξιοδότησης για τις άγαμες αδελφές του ασφαλισμένου ή συνταξιούχου υπό ορισμένες προϋποθέσεις.

            Όλοι οι ασφαλιστικοί νόμοι - πολύ σωστά - για βιολογικούς λόγους επιφυλάσσουν ειδική μεταχείριση στις γυναίκες κατά τον τοκετό, που εκφράζεται με τη χορήγηση επιδομάτων και άλλων παροχών.

Γυναίκες και ασφαλιστική μεταρρύθμιση 1990-93

Την ιδιαίτερη συνταξιοδοτική μεταχείριση των γυναικών όπως περιγράφεται παραπάνω διατήρησαν οι ασφαλιστικοί νόμοι της Νέας Δημοκρατίας 1902/90, 1976/91 και 2084/92 για τους μέχρι 31-12-92 ασφαλισμένους, σεβόμενοι τις βάσιμες ασφαλιστικές προσδοκίες τους. Τέθηκαν, βέβαια, όρια ηλικίας στο Δημόσιο και τα Ταμεία του ευρύτερου δημόσιου Τομέα, αλλά τόσο ως προς τα όρια ηλικίας όσο και ως προς το χρόνο ασφάλισης διατηρήθηκε η ιδιαιτερότητα των προϋποθέσεων συνταξιοδότησης ως προς τις γυναίκες. Με τους νόμους της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης της περιόδου ‘90-92, τόσο για το Δημόσιο, όσο και για το ΙΚΑ, τέθηκε όριο ηλικίας για τους άντρες το 65^ο έτος, ενώ για τις γυναίκες το 60^ο. Και αυτό σταδιακά και μόνο για όσες συμπληρώνουν τις προϋποθέσεις συνταξιοδότησης μετά την 1-1-1998. Για όσες θεμελίωσαν δικαίωμα συνταξιοδότησης μέχρι 31-12-1997 ως όριο ηλικίας είχε τεθεί το 53^ο έτος. Για τις μητέρες με ανήλικα παιδιά, τις παντρεμένες χωρίς παιδιά ή με ενήλικα παιδιά, τις χήρες ή διαζευγμένες με άγαμα παιδιά ο χρόνος ασφάλισης διαμορφώθηκε σταδιακά από 15 έτη σε 17,5 εφόσον έχουν διορισθεί μέχρι 31-12-82. Ως προς το όριο ηλικίας, αυτό διαμορφώθηκε σταδιακά για τις μητέρες με ανήλικα παιδιά στο 44,5 μεν για όσες διορίστηκαν μέχρι 31-12-1982 και θεμελίωσαν δικαίωμα (συμπλήρωση συντάξιμου χρόνου) μέχρι 31-12-1997 και στο 50^ο δε για όσες θεμελιώνουν συνταξιοδοτικό δικαίωμα μετά την 1-1-1998. Διαφορετικά βέβαια είναι τα όρια για τους άνδρες.

            Για τις γυναίκες που θα ασφαλίζονταν μετά την έναρξη ισχύος της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης (και συγκεκριμένα από 1-1-1993) για τις οποίες δεν είχαν δημιουργηθεί ασφαλιστικές προσδοκίες τέθηκαν οι ίδιες με τους άνδρες προϋποθέσεις συνταξιοδότησης σύμφωνα με την Οδηγία 79/7 ΕΟΚ, για την ίση μεταχείριση ανδρών και γυναικών, στην Κοινωνική Ασφάλιση. Όμως : για τις μητέρες με ανήλικα παιδιά που ασφαλίστηκαν μετά την 1-1-1993 διατηρήθηκε η ιδιαίτερη μεταχείριση ως προς το όριο ηλικίας και καθορίστηκε ενιαία για το δημόσιο και τον ιδιωτικό Τομέα το 50^ο έτος. Προβλέφθηκε, ακόμη, ότι για τη μητέρα η οποία έχει τρία τουλάχιστον παιδιά και χρόνο ασφάλισης 20 ετών το γενικό όριο ηλικίας μειώνεται κατά τρία έτη για κάθε παιδί, μέχρι το 50^ο έτος. Οι αποκλίσεις αυτές εδράζονται στη στήριξη  της μητρότητας που ασφαλώς εντάσσεται στους σοβαρούς (αποχρώντες) λόγους που απαιτεί το Σύνταγμα για τη διατήρηση διακρίσεων και δέχεται η οδηγία 79/7 ΕΟΚ ως λόγο διάκρισης στο χώρο της Κοινωνικής Ασφάλισης.

ΠΑΣΟΚ και Κοινωνική ασφάλιση γυναικών

            Όπως είναι σε όλους γνωστό, σχεδόν όλες αυτές τις κατακτήσεις της γυναίκας στο χώρο της Κοινωνικής Ασφάλισης προσπάθησε να ανατρέψει η Κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ με τις προτάσεις που κατέθεσε τον Απρίλιο 2001. Η Νέα Δημοκρατία αντέδρασε έντονα στην απόπειρα εκείνη και κυρίως στις προτάσεις που αφορούσαν τις γυναίκες. Ο Πρόεδρος του Κόμματος Κώστας Καραμανλής ξεκαθάρισε, ρητά και κατηγορηματικά, ότι η Ν.Δ. εμμένει στη διατήρηση των ορίων ηλικίας όπως καθορίστηκαν με τους ασφαλιστικούς νόμους της περιόδου 1990-93 υπογραμμίζοντας ιδιαίτερα ότι δεν αποδέχεται καμία δυσμενή ρύθμιση στα όρια ηλικίας για τη συνταξιοδότηση των εργαζόμενων μητέρων. Βέβαια μετά τις αντιδράσεις της Νέας Δημοκρατίας και την κατακραυγή του κόσμου τα μέτρα αποσύρθηκαν. Όμως ο προβληματισμός παραμένει ως προς τις μελλοντικές κινήσεις του ΠΑΣΟΚ.

Τι μέτρα χρειάζεται η Κοινωνική ασφάλιση

            Όπως ήδη έχει καταστήσει σαφές, η Ν.Δ. πιστεύει ότι δεν είναι η δυσμενής μεταβολή των ορίων συνταξιοδότησης που θα σώσει το ασφαλιστικό σύστημα. Χρειάζονται άλλα πιο δραστικά μέτρα που η Νέα Δημοκρατία έχει προτείνει και έχει περιλάβει στο πρόγραμμά της. Και τα μέτρα αυτά είναι:

  1.          Πλήρης εφαρμογή της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης της περιόδου 1990-1993.

  2.          Λειτουργική αναδιάρθρωση των ασφαλιστικών φορέων και εξορθολογισμός της διαχείρισής τους για να αποφεύγονται οι σπατάλες. Ταχεία προώθηση της μηχανοργάνωσης και εφαρμογή της πληροφορικής.

  3.         Σταδιακή και κατόπιν διαλόγου ενοποίηση ομοειδών Ταμείων και Κλάδων στην Κύρια και Επικουρική Ασφάλιση και των Ταμείων Ασθένειας. Η ενοποίηση θα επιφέρει μακροχρόνια μεγάλες οικονομίες κλίμακας και επομένως συρρίκνωση των εξόδων προς όφελος των ασφαλισμένων.

  4.         Αποτελεσματική αξιοποίηση της κινητής και ακίνητης περιουσίας των Ταμείων, η οποία ξεπερνά τα 5 τρισ. Αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας με εταιρείες real estate και της κινητής περιουσίας με την ενεργοποίηση του θεσμού των αμοιβαίων κεφαλαίων που θεσπίστηκε με το ν. 1902/90.

  5.         Αποφασιστική αντιμετώπιση της εισφοροδιαφυγής που έχει πάρει πολύ μεγάλες διαστάσεις.

  6.         Έκδοση κάρτας κοινωνικής ασφάλισης ώστε να διευκολύνεται ο έλεγχος και η διασταύρωση στοιχείων.

  7.          Εξυγίανση στο χώρο της Υγειονομικής Περίθαλψης που χρηματοδοτείται από τους Ασφαλιστικούς Οργανισμούς.

  8.          Θεσμοθέτηση κινήτρων για την παραμονή στην Υπηρεσία όσων επιθυμούν και πέραν των ορίων συνταξιοδότησης, ενδεχομένως με μορφή μερικής απασχόλησης και μερικής συνταξιοδότησης.

  9.          Θωράκιση του συστήματος παροχής αναπηρικών συντάξεων για να εκλείψει στο μέλλον το φαινόμενο των πλασματικών αναπηρικών συντάξεων.

10.          Εξυγίανση του θεσμού των βαρέων και ανθυγιεινών επαγγελμάτων.

11.          Εξέταση της επέκτασης της τριμερούς χρηματοδότησης και για τους προ του 1993 ασφαλισμένους.

12.          Μόνιμος μηχανισμός αυτόματης ενίσχυσης των οικονομικά ασθενέστερων συνταξιούχων.

13.          Επιτάχυνση της ανάπτυξης που οδηγεί στην τόνωση της απασχόλησης.

14.          Αύξηση του αριθμού των ασφαλισμένων, με την αντιμετώπιση της ανεργίας και της μαύρης εργασίας και την ένταξη των μεταναστών στο σύστημα.

15.          Οργανωμένη και συνεχής πολιτική, για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος που αποτελεί σοβαρότατο εθνικό και κοινωνικό πρόβλημα.